رادیوم: روز جهانی چپ دست‌ها

نویسنده: مروا کاظم زاده

تاریخ انتشار: 15/08/2022

روز جهانی چپ دست‌ها

چپ‌دست‌ها فقط 10 درصد از کل جمعيت دنيا رو دربرميگيرند! و اين يعني ما در دنياي راست‌دست‌ها زندگي مي‌کنيم؛ مطالعات گوناگون نشان مي‌دهد که در جوامع مختلف، 70 تا 90 درصد جمعيت، راست‌دست هستند.

به طور کلي، 40 درصد از افراد چپ‌گوش، 30 درصد چپ‌چشم و 20 درصد چپ‌پا هستند. اما وقتي به دست مي‌رسيم، فقط 10 درصد از افراد چپ‌دست هستند.

13 اگوست برابر با 22 مرداد به نام روز جهاني «چپ‌دست‌ها» نامگذاري شده‌است. نام اين روز در سال 1976 به تصويب رسيد.

دليل نامگذاري اين روز، انتقاد از اين است که تمامي ابزارها و امکانات براي راست دست ها طراحي شده اند(مانند صندلي هاي يک دسته، صندلي راننده در خودروها، قانون هاي راهنمايي رانندگي، ميزهاي پر کردن فرم در بانک ها و ادارات و…) و چپ دست ها را مجبور به کاربرد از دست راست مي کنند

همچنين يکي از هدف هاي اين روز پيکار با باورهاي خرافاتي درباره چپ دست هاست.

چرا چپ دست مي‌شويم؟

راست‌دستي و چپ‌دستي به معناي تمايل طبيعي افراد در بهره‌گيري بيشتر از دست راست يا دست چپ براي انجام کارهاي گوناگون و به‌ويژه نوشتن است. بيشتر انسان‌ها راست‌دست هستند و براي انجام کارهاي روزانه، بيشتر از دست راست خود استفاده مي‌کنند. در مقابل، درصد کمتري از انسان‌ها چپ‌دست هستند. يکسان‌دستان گروه خيلي کوچکي از انسان‌ها هستند که توانايي استفاده از دست چپ و راست را به‌طور يکسان دارند.

اما اين اکثريت راست‌دست ريشه در گذشته داره. يک نشانه مهم را از دندان انسان‌هاي نئاندرتال به دست آورديم. اين‌طور که پيداست، نئاندرتال‌ها باهوش، اما بي‌دست و پا بودند.

اجداد ما با دندان‌شان تکه‌هاي گوشت را نگه مي‌داشتند و چاقويي را در دست برترشان نگه ‌مي‌داشتند تا گوشت را ببرند. هر از گاهي آن‌ها به طور تصادفي روي دندان‌شان خراش مي‌انداختند.

الگو‌هاي خاص شيار روي دندان‌هاي پيش آن‌ها نشان مي‌دهد که از کدام دست براي نگه‌داشتن غذا و از کدام دست براي گرفتن چاقو استفاده مي‌شد.

نکته شگفت‌انگيز اينکه، وقتي تعداد نئاندرتال‌هاي چپ‌دست و راست‌دست را مقايسه مي‌کنيم، با همان نسبت 1 به 10 چپ‌دستان مواجه مي‌شويم که امروز هم آن را مشاهده مي‌کنيم.

مورد ديگه اين است که محققان با اندازه‌گيري استخوان‌هاي بازو در اسکلت‌هاي باستاني و با بررسي الگوهاي سايش در ابزارهاي ماقبل تاريخ به آن پي بردند.

يک جهش ژنتيکي در گذشته دور ما باعث شد که مراکز زباني مغز انسان به نيمکره چپ منتقل شوند. پس تا حدودي ميتوان گفت که نقش يک جهش درميان است.

هنوز دليل قطعي تعيين دست مشخص نيست. گمان مي‌رود که چپ‌دست بودن، 25 درصد به ژنتيک و 75 درصد به محيط مرتبط باشد. ژنتيک‌شناسان هنوز نمي‌دانند که کدام قسمت‌هاي DNA در اين موضوع دخيل هستند، و احتمالا 40 ژن در تعيين دست برتر ما نقش دارند.

محققان موسسه روان‌شناسي زبان «ماکس پلانک» در مطالعه اخيرشان اظهار کرده‌ا‎ند عملکرد يک ژن خاص به نام «NME7» و بخش‌هاي خاصي از آناتومي مغز، که با عدم تقارن مغز در مناطق مرتبط با زبان مرتبط است نقش بسزايي در راست‌دستي و چپ‌دستي افراد دارد.

چيزي که ما مي‌بينيم اين است که افراد چپ دست در خانواده و اصل و نسبشان چپ دست‌هاي بيشتري داشته‌اند.

جالب اينجاست که اين ژن‌ دخيل در اين موضوع که NME۷ است بر موقعيت اندام‌هاي بدن مانند قلب يا کبد و قرارگيري آنها در سمت راست يا چپ بدن تاثيرگذار است.

در راست دست‌ها، نيمکره چپ مغز مسئوليت کنترل دست راست را در بر عهده دارد و در چپ دست‌ها نيز عکس اين اتفاق رخ مي‌دهد.

در اکثر افراد نيمکره چپ مسئوليت تسلط افراد بر زبان را دارد اما در چپ دست‌ها عکس اين موضوع رخ مي‌دهد.

«کلايد فرانک» از محققان اين مطالعه گفت: درک نقش هر نيمکره در زبان و ساير عملکردهاي شناختي بسيار مهم است. بسياري از مسائل روان‌پزشکي مختلف در افزايش نرخ چپ‌دستي، اوتيسم، اسکيزوفرني و ناتواني ذهني دخيل هستند البته بايد ذکر کرد که اکثر افراد چپ‌دست اين مشکلات را ندارند. اما درک اين موضوع که راست‌دستي و چپ‌دستي دقيقا چرا با عدم تقارن مغز مرتبطند و ژن‌ها در اين امر چه نقشي ايفا مي‌کنند، بسيار مهم است.

محققان بريتانيايي پس از بررسي‌ها دريافتند راست دست‌ها به طور متوسط از نظر عدم تقارن مغزي در 10 منطقه خاص مغز با چپ دست‌ها متفاوت بودند. در تمام اين 10 منطقه، ماده خاکستري نيمکره راست در چپ دست‌ها نسبتا بزرگ‌تر بود که اين امر با افزايش منابع عصبي براي حمايت از نقش آن نيمکره در کنترل دست چپ مرتبط است. فرانک افزود: اين نخستين بار است که بخش‌هاي خاصي از آناتومي مغز با چپ دستي و راست دستي افراد مرتبط شناخته مي‌شود.

معمولاً نوزادان توانايي استفاده از هر دو دست را دارند و پس از چند ماه چپ‌دست يا راست‌دست مي‌شوند. نظريه‌هاي مختلف، وراثت، يادگيري و فعاليت‌هاي مغزي در دوران جنيني و رشد را عامل تعيين چپ‌دستي يا راست‌دستي مي‌دانند.

موضوع بعدي در مورد بارداري: زناني که در دوران بارداري، استرس شديد يا افسردگي شديد رو تجربه ميکنند بيشتر تمايل دارند با دست چپ صورتشان رو لمس کنند که اين يکي از دلايل چپ دست بودن ممکن بشه، و يا کودکاني که وزن کمتري نسبت به نرمال دارند يا مادراني که در سن بالا باردار ميشوند امکان تولد نوزادان چپ دست رو دارند.

يافته‌هاي پژوهشگران دانشگاه MIT نشان مي‌دهد که در رحم مادر، مغز کودکان چپ‌دست آزادانه‌تر از مغز کودکان راست‌دست رشد مي‌کند.

واقعا جالب و شگفت‌انگيز است که يک جنين درون شکم مادرش تصميم مي‌گيرد که ذاتا راست‌دست باشد. «پيتر هپر» از دانشگاه «کويينز» پژوهش‌هايي درباره حرکت جنين‌ها درون رحم مادرشان انجام داده است. او پي برده که از هر 10 جنين، 9 تا ترجيح مي‌دهند شست راست‌شان را بمکند. وقتي او آن کودکان را سال‌ها بعد پيدا کرد، متوجه شد آن‌هايي که شست راست‌شان را مي‌مکيدند راست‌دست شدند و بالعکس.

در گذشته‌هاي دور، چپ‌دستي کودکان در مدرسه سرزنش مي‌شد و آن‌ها را مجبور مي‌کردند که با دست راست بنويسند.

چپ‌دستي در بسياري از جوامع، نوعي ناهنجاري و عادت ناپسند محسوب مي‌شده‌است و معمولاً سعي بر اين بوده که کودکان را به استفاده از دست راست تشويق کنند. Sinister در زبان لاتين به معناي چپ است و همزمان به معني شوم و بد يُمني است. در زبان فرانسوي، Gauche براي دو واژه چپ و ناشي بکار مي‌رود و در زبان آلماني، Linkisch به معني چپ‌دست و آدم ناجور است.

گفتيم تعداد افراد چپ دست خيلي کمتر از راست دست‌ها هست، و جالبه بهتون بگم خيلي از آدماي مشهوري که در عرصه‌هاي مختلف ميشناسيم چپ دست بودند، مثل:

‏باراک اوباما، جرالد فورد، رونالد ريگان، جرج اچ. دابليو بوش (پدر) و بيل کلينتون چپ‌دست بود.

بازآلدرين، ناپلئون، ژان دارک، هلن کلر، مرلين مونرو، ماري کوري، آلبرت اينيشتين، بيل گيتس، چارلي چاپلين، آيزاک نيوتن، لودويگ فان بتهوون، يوهان سباستيان باخ، ميکل‌آنژ، پابلو پيکاسو، ويليام شکسپير، فريدريش نيچه، جرج مايکل، مهاتما گاندي، امينم، فيفتي سنت، آميتاب باچان، تام کروز، رابرت دنيرو، نيکول کيدمن، تيم آلن، سارا جسيکا پارکر، آنتوني پرکينز، سيلوستر استالونه، آنجلينا جولي، ليدي گاگا، هانده ارچل،جيمي هندريکس، گونتر گراس، ژوليوس سزار، کانر مک‌گرگور، کيانو ريوز، تيلور هيل، آنا کندريک و رافائل نادال، جاستين بيبر، نايل هوران، از چپ‌دست‌هاي سرشناس هستند.

اما آيا چپ‌دست بودن تاثيرات ديگري در زندگي افراد دارد؟

نحوه تاثيرات چپ‌دست بودن روي مغز مدت‌هاست که محل مناقشه است. سمت راست مغز دست چپ را کنترل مي‌کند و برعکس.

بنابراين، چپ‌دست بودن مي‌تواند در نحوه چيدمان مغز تاثير غير مستقيم داشته باشد.

«کريس مک‌مانوس»، يک روان‌شناس از دانشگاه کالج لندن مي‌گويد: «چپ‌دست‌ها در نحوه ساماندهي مغزشان بسيار متغيرتر هستند. من شخصا تصور مي‌کنم، چپ دست‌ها هم بااستعدادتر هستند و هم دچار نقص‌هايي هستند. اگر فردي چپ‌دست باشد، شايد مغزش به شکل عجيبي ساماندهي شود و ناگهان مهارت‌هايي را به دست بياورد که ديگران ندارند».

اما همه اين ديدگاه را قبول ندارند.

«درتي بيشاپ»، يک روان‌شناس عصبي از دانشگاه آکسفورد که يک علاقه شخصي هم به اين موضوع دارد مي‌گويد: «من خودم چپ‌دست هستم و هميشه فکر مي‌کردم که چرا با ديگران فرق دارم.»

«سال‌هاست که گفته‌ها و ادعا‌هاي مختلفي چپ‌دستي را به ناتواني‌هايي مثل خوانش‌پريشي و اوتيسم ارتباط داده‌اند. از طرف ديگر، اظهارات مثبتي هم نسبت به چپ‌دستي وجود داشته، گفته مي‌شود احتمال اينکه معماران و موسيقي‌دانان چپ‌دست باشند، بيشتر است.».

اما بيشاپ پس از بررسي اطلاعات و داده‌ها از اين اظهارات متقاعد نشد. او مي‌گويد اکثر توانايي‌ها يا ناتواني‌هايي که به چپ‌دست‌ها نسبت داده مي‌شوند، نتيجه چيزي به نام تعصب گزينشي در نوشتن گزارش است.

دانشمندان سوالي را درباره دست برتر در پژوهش‌شان روي موضوعي مثل خلاقيت اضافه مي‌کنند، سپس اگر يک رابطه مثبت پيدا کنند، هيجان‌زده مي‌شوند. اما مواردي را که هيچ ارتباطي پيدا نمي‌شود، در گزارش قيد نمي‌کنند.

اين موضوع واقعيت دارد.

وي توضيح مي‌دهد که: «اين چپ‌دستي نيست که مشکلاتي را ايجاد مي‌کند. بلکه ممکن است نشانه يک مشکل ديگر باشد. اما در اکثر افراد هيچ مشکلي در رشد ذهني و شناختي ايجاد نمي‌کند.»

چند حقيقت:

متفاوت بودن افراد در استفاده از دست غالب در دوقلوها نيز وجود دارد. حتي دوقلوهاي همسان ممکن است يکي چپ دست باشه و يکي راست دست.

و جالبه بهتون بگم اين همه تحقيقي که انجام شده در نهايت به اين نتيجه رسيدند که تا حدودي اين موضوع به صورت تصادفي رخ ميده. و اين موضوع رو پروفسور يائو، روانشناس دانشگاه تکزاس نيز تاييد کرده است.

الزاما چپ دست‌ها بيشتر از مغز راست استفاده نميکنند

چپ دست بودن افراد روي خيلي از رفتارهاشون مشخصه، توي تحقيقي در دانشگاه استنفورد در سال 2009، متوجه شدند، افراد چپ دست تمايل دارند ستون هاي واقع شده در چپ رو انتخاب کنند، شيوه راي دادن، نوع انتخاب افراد و … در اين افراد متفاوت تر از راست دست هاست

توي ورزش تقريبا موفق‌ترند. مثل تنيس و بوکس.

اينکه ميگن خلاق‌تر يا هنري‌ترند دلايل موثق علمي پشتش نيست.

در کل خيلي مهم نيست با کدوم دست مينويسيد. بيشتر چيزهايي که ميگن تا حدودي باور هست تا مدارک علمي

وسايلي مانند قيچي براي استفاده با دست راست طراحي شده‌اند.

ابزارهايي مانند اره‌هاي مدور اگر با دست چپ به جاي دست راست کار شوند، مي‌توانند خطرناک باشند.
برخي تحقيقات نشان داده است که مشکلات يادگيري، صرع و اوتيسم در افراد چپ دست شايع‌تر است. با اين حال، ساير محققان نتوانسته‌اند اين يافته‌ها را تأييد کنند و دانش فعلي نشان مي‌دهد که دست‌دستي با ناتواني‌هاي يادگيري مرتبط نيست.

ميدونستيد بورسيه‌اي براي افراد چپ دست وجود داره؟

در مطالعه اي که در سال 2009 روي کودکان 11 ساله و کوچک تر انجام شد، محققان استراليايي دريافتند که کودکان دست چپ نسبت به کودکان راست دست عملکرد ضعيف‌تري در موارد مختلف شامل واژگان، روخواني، نوشتن يا برخي مهارت هاي حرکتي دقيق و کلي دارند. براساس اين بررسي‌ها کودکان چپ دست به احتمال بيشتري از 2 نيمکره مغز خود به شکل هاي غيرمعمول استفاده مي کنند که ممکن است باعث بالا بردن ريسک اختلالات يادگيري خفيف در آنها شود.

بورسيه هاي تحصيلي براي چپ دست ها منحصر به فرد است و کمتر رايج است. تنها 10 درصد از مردم از دست چپ خود بيشتر از دست راست خود استفاده مي کنند. اما بسياري از بورسيه هاي تحصيلي ديگر وجود دارد که دانشجويان چپ دست ممکن است واجد شرايط شوند.

دانش آموزان چپ دست ممکن است سيم کشي مغزي متفاوتي نسبت به همسالان راست دست خود داشته باشند. يافته‌ها نشان مي دهد که چپ دست ها ممکن است نيمکره راست مغز فعال‌تري داشته باشند. اين ممکن است آنها را بيشتر خلاق کند تا تحليلي يا رياضي.

فعال کردن چپ دست در گوشي اندرويد left–handed mode

رانندگي براي افراد چپ‌دست: جالبه که توي کشورايي که فرمونشون سمت چپ هست، رانندگان هم زودتر گواهينامه ميگيرند و قبول ميشوند و هم کنترل فرمان بهتري دارند و کمتر دچار تصادف ميشوند.

جالب اينجاست که تعداد چپ دست‌ها در ميان آقايان، دو برابر خانم‌هاست.

چپ دست ها قدرت بالاتري در شنيدن تغييرات ريز و ظريف صداها دارند. هنر و خلاقيت چپ دست ها بالاتر از راست دست ها است. چپ دست ها هنرپيشه هاي قوي تري هستند. آنها جالب تر و پيچيده تر فکر مي کنند و معمولا در يک گروه از دوستان، ايده هاي بهتري به سرشان مي زند. همچنين يادگيري زبان دوم و مهارت هايي مانند باله و حرکات ورزشي و موسيقي در چپ دستان سريع تر و بهتر صورت مي گيرد. بعضي از کارشناسان معتقدند، افراد چپ‌دست کمتر وابسته‌اند، چون مجبورند با دنيايي که براي آن‌ها ساخته نشده سازگاري پيدا کنند. دکتر پيترز مي‌گويد: چپ‌دست‌ها به علت داشتن تمايلات استقلال‌طلبانه در برابر فشارهاي اجتماعي مقاومت بيشتري دارند.